Opera Omnia, vol. 7: Ordinatio lib. 2 [PDF]

I OANNIS DUNS SCO T I DOCTORIS SUBTILIS ET MARIANI

OPERA OMNIA VII

DO CTORIS SUBTILIS ET MARIA NI

IOANNIS DUNS SCOTI O RD I N I S FR ATRUM MINO RUM

OPERA OMNIA IUSSU ET AUCTORITATE RMI P. CONSTANTINI KOSER TOTIUS ORDINIS FRATRUM MINORUM MINISTRI GENERALIS

STUDIO ET CURA COMMISSIONIS SCOTISTICAE AD FIDEM CODICUM EDITA PRAESIDE

P. CAROLO BALIC SOCIIS PP.: CHERUBINO BARBARIC, STANISLAO BUSELIC, BARNABA HECHICH, LUCA MODRIC. SEBASTIANO NANNI, ROGERIO ROSINI. SATURNINO RUIZ DE LOIZAGA, CAESARE SACO

VII

CIVITAS VATICAN A TYPIS POLYGLOTTIS VATICANIS MCMLXX III

DOCTORIS SUBTILIS ET MARIANI

IOANNIS DUNS SCOTI ORDIN IS FR AT RUM MINORUM

ORDINAT I O LIBER SECUNDUS A DISTINCTIONE PRIMA AD TERTIAM

CIVI TAS VA TICANA TYPIS POLYGLO T TIS VATICANIS M CM LXX III

EX PARTE NOSTRA IMPRIMI POTEST Romae, die 30 maii 1973. Fr. CoNSTANTINUS KosER Minister Generalis Ord. Fratr. Min.

IMPRIMATUR E Vicariatu Civ. Vatic., die 19 iunii 1973.

Fr. PETRUS CANISIUS VAN LIERDE, Episc. Porphyrien. Vic. Gen.

PROPRIETAS

LITTERARIA

PRAEFATIO Commissione Scotistica in Urbe anno 1938 vix constituta et labore arduo circa editionem criticam Operum omnium Ioannis Duns Scoti alacriter incepto, internecivum magnum oboritur bellum, quod brevi, vasti et ineluctabilis instar incendii, ad totum fere terrarum orbem extenditur. Et licet non habeat locum res pacis cum temporibus inquietis, labor tamen noster numquam interruptus est et difficultatibus quam maximis feliciter superatis, duo prima volumina editionis criticae anno sancto 1950 typis polyglottis vaticanis excusa in lucem prodierunt, quae a viris in critica textuali peritis unanimi applausu excepta fuerunt. Editione nostra tandem iam incepta, inde ab anno 1950 usque ad annum 1966 tertio quoque anno alia volun1ina sunt subsecuta, ita ut sexde- cim annorum spatio octo volumina critice edita sint, nempe integer liber I Ordinationis (voll. I--VI) et liber I Lecturae Ioannis Duns Scoti a nobis primum editae (voll. XVI--XVII). Nunc autem sex voluminibus libri I Ordinationis adiungitur volumen VII eiusdem Ordinationis, complectens primas tres di- stinctiones libri II, dum in subsequens volumen VIII omnes reliquae distinctiones (a distinctione 4 ad 44) ponentur. lam ex hoc quod liber I Ordinationis sex volumina complectitur, et liber II tantum- modo duo volumina, dare d�ducitur duos primos Ordinationis libros non eadem ratione et amplitudine a Duns Scoto confectos esse. Et sane, in libro II distinctiones 15--25, ad genuinam redactio- nem Ordinationis non pertinent, easque dum plures codices non tradunt, alii supplent ex Reportationibus. Sic e. g. in codice Pampe- lonensi, bibl. eccl. cathedr. 35, t. 99v legitur: « A distinctione 15 usque ad 26 nihil scripsit dominus frater loannes Scotus, et omnia quae sequuntur sunt introducta de suis Reportationibus Pa- risiensibus ». De hoc particulari phaenomeno sermo erit in proximo volumine, ubi etiam ratio nostrae editionis totius libri II Ordi- nationis exhibebitur. lnterea utile erit -explicare cur inde ab anno 1966 hue usque nullum editionis criticae Operum Scoti volumen editu1n sit.

PRAEFATIO

Li bro I Ordinationis iam edito, in quo principalia doctrinae Scoti capita continentur, opportunum nobis visum est, viris qui in scientiis mediaevalibus versantur, occasionem praebere, ut huiusmodi doctrinae scotisticae - nunc primum in textu critice restaurato - intensius operam navare studerent, eo vel magis quod talis doctrina partem integralem totius scholasticae constituat. Hoc evidenter apparuit iam in primo congressu scholastico...sco- tistico anno 1950 in Urbe celebrato, in quo prima duo editionis criticae volumina exposita fuere, et in quo viri docti ad varias scholas philosophico--theologicas pertinentes unanimi consensu edi- xerunt scientiam scholastico--scotisticam - historia teste - maxime commendari, eiusdemque fundamenta pro ulterioribus incremen- tis patere. Eodem tempore unanime datum est votum, ut alii si- miles congressus sequerentur. Quamobrem, recurrente septimo ab ortu Ioannis Duns Scoti saeculo, alter scholastico--scotisticus congressus Oxonii, Edimburgi, Dunsii et Cantabrigiae celebratus est anno 1966, cuius Acta Commissio Scotistica in quattuor vo- luminibus edidit, in quibus 123 acroases collectae sunt, quae a viris doctis ex variis nationibus, universitatibus, Ordinibus reli- giosis et ad diversas religiones pertinentibus in congressu illo pro- latae sunt. Ipsam vero congressus celebrationem praecessit me... morabilis epistula apostolica Alma parens, a Paulo papa VI die 14 iulii 1966 ad totam hierarchiam catholicam Magnae Britanniae directa, in qua Summus Pontifex praestantiam et actualitatem doctrinae Scoti valde extollit eamque summopere commendat. Insuper, aliud etiam volumen, ab ipsa Commissione Scotistica iam pridem paratum, Romae anno 1971, pp. 386, prodiit hoc ti.. tulo instructum: Responsio ad Adnotationes super revisione scripto, rum servi Dei Ioannis Duns Scoti. Hoc volumen a Postulatione ge... nerali Ordinis Fratrum Minorum ad Sacram Congregationem pro causis sanctorum traditum est, quae illud examinavit et die 4 maii 1972, Summa Pontifi.ce Paulo VI approbante, decretum edidit > seu de communi codicum exemplari, de codicum manuscrip, torum partitione in classes, de recensionibus et familiis horum codicum, de earum proprietatibus et notis, de vocabulis ac propositionibus quae variis par, ticulis copulativis uniuntur, de notis criticis quae in diversis recensionibus Ordinationis leguntur, necnon de via ac ratione quam nos secuti sumus in textu huius operis critice restituendo. Quae in Disquisitione illa dicta sunt, proprie ad librum I Ordinationis refe, runtur, sed etiam ad ceteras libros generatim applicari possunt. Attamen, cum singuli libri Ordinationis proprias notas et diflicultates prae se ferant, de pro, prietatibus quae in libro II inveniuntur plura dicenda erunt. Quia autem huius generis problemata et quaestiones facilius et clarius et ditius exponuntur critica editione iam perfecta quam perfi.cienda, ideo completam introductionem histo- rico,criticam de libro II Ordinationis ad subsequens volumen VIII differimus. Hie vero utile ducimus quaedam iam nunc de aliquibus problematibus - quae in hisce tribus primis distinctionibus occurrunt - adnotare, ut viam studiosis viris sternamus qua diflicultates exsurgentes facilius solvere queant. Primum itaque brevem sermonem faciemus de codicibus a nobis in textu genuino Duns Seoti restituendo adhibitis; deinde quaedam dicemus de Lectura II et parisiensibus Scoti praelectionibus in Reportatione II A conservatis, quas comparativo studio cum Ordinatione diligenter instituto - cum certitudine per- speximus a Duns Scoto velut fontes adhibitas fuisse in libro II Ordinationis exarando, quemadmodum in libro I evenerat; demum aliquas animadversiones criticas de nonnullis peculiaribus textibus praebebimus.

I. Ex plusquam 70 genuino textu Duns nenter adhibuimus; indicavimus, quippe 1

DE CODICIBUS ADHIBITIS

codicibus qui librum II Ordinationis exhibent 1, nos pro Scoti detegendo ac restituendo 19 codices potiores conti- nee hos tamen omnes in apparatu lectionum variantium qui apparatum ipsum inutiliter aggravassent, sed ex his 10

Completus illorum elenchus cf. in De Ordi1wtione I. Duns Scoti disquisitio historico-critica

(I 145*-146*).

Adnotationes

I•

AoNOTATI O NES

tan turn selegimus , qui etiam in libro I constanter occurrunt. Ut vero procedenJ i ratio - eadem vel diversa - horum 10 codicum in utroque libro studiosis viris facilius innotesceret , maluimus tam ordinem quam sigla codicum eadem ser- vare, dempta tamen familiarum indicatione per graecas litteras, utpote non amplius ob imminutum codicum numerum necessaria. Elenchus praedictorum 10 codicum cum respectivis siglis , et ceterorum 9, talis est: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

A. Assisii, bibl. commun., cod. 137. P. Parisiis, bibl. nat., cod. lat. 15360. S. Civitas Vaticana , bibl. apost., cod . vat. lat. 883. V. Civitas Vaticana, bibl. apost., cod. vat. lat. 876. Z. Parisiis, bibl. nat., cod. lat. 3114 1 • B. Oxonii, bibl. coll. Balliol., cod. 208. N. Parisiis, bibl. nat., cod. lat. 3061. Y. Parisiis, bibl. nat., cod. lat. 15857. 0. Monachii (Miinchen), bibl. status, cod. lat. 8717. Q. Parisiis, bibl. nat., cod. lat. 15854.

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Basileae , bibl. univers., cod. B I 20. Cantabrigiae (Cambridge), bibl. coll. Gonville et Caius, cod. 287. Civitas Vaticana, bibl. apost., cod. vat. lat. 877. Civitas Vaticana, bibl. apost., cod. vat. lat. 878. Civitas Vaticana, bibl. apost., cod. vat. lat. 882. Dantisci (Danzig), bibl. civit., cod. 1968. Oxonii, bibl. coll. novi, cod. 113. Patavii, bibl. Anton., cod. 178. Vigornii (Worcester), bibl. eccl. cathedr ., cod. F 39.

Sigla autem codicum libri I et II, iuxtaposita et sibi invicem respective cor- respondentia, haec sunt: Codices Ordinationis I: ADCPMSRIVZ r B D LN A Y E H G O L Q U Codices Ordinationis II: A P S VZ B N Y O Q Codices CMi r 0 L A EH G L u librum II non tradunt; codex D concordat cum codice V, et omissus est quia multuin posterior eo; codex R (saec. xv) pariter omissus est, quia nee in libro I (ubi concordabat cum codice S) acceptus fuerat nisi propter multas notas criticas, alia manu scriptas, quae comitabantur varios textus eadem illa alia manu in marginibus vel cedulis adnexos. Codices APSZQ exhibent omnes quattuor libros Ordinationis , et ideo ser- vabuntur etiam in libris III et IV. Notandum tamen est codicem Z exstare in duobus distinctis voluminibus , in bibliotheca nationali parisiensi, scil. ms. lat. 31141 (quo continentur libri 1--III) et ms. lat. 31142 (liber IV): utrumque tamen manu eiusdem amanuensis scriptum est. Similiter, codex B asservatur Oxonii,

CODICIBUS ADHIBITI S

coll . Balliol , ms . 208 , dum codex r 8 exstat ibidem sub n. 302 ; item , codex 0 asservatur Monachii , bibl . status , ms . lat . 87 1 7 , dum codex A 0 in eadem bi- bliotecha , ms . lat . 1 833 2 ; utrique tamen codices ab iisdem respective amanuen- sibus scripti sunt . Decem praefati codices sufficiunt omnino - immo plusquam sufficiunt pro critica libri II editione . Retentis enim codicibus antiquioribus ac primariis , et sepositis - utpote simpliciter inutilibus - pluribus codicibus qui sunt illo- rum merae transcriptiones (cum novis erroribus) , pro blema nobis solvendum erat quinam ex primariis seligendi essent . Iamvero , inspectis per totum ac lee- tis pro prima quaestione libri II aliis 30 codicibus potioribus , et ad invicem com- para tis eorumdem lectionibus variantibus , nullibi apparuit aliqua lectio gravior quae non coincideret cum aliquo ex dictis decem codicibus . Ut nihilominus tutius incederemus , ex illis 30 item novem retinuimus , quos una cum praedictis decem ex integro perlegimus et invicem comparavimus et in textu Duns Scoti detegendo adhibuimus , etiamsi solummodo illorum decem codicum lectiones variantes in apparatu indicaverimus , qui bus saepius - praesertim pro apparatu positivo - tres praecipuas editiones (yµu ) ad iunximus . Peculiarem autem hie mentionem meretur codex A . Uti notum est , iste co dex in libro I edendo ut « auctoritas primaria , dux et iudex >> ordinarie a nobis habitus est , nam « textum magis vicinum communi apographo seu pristinae re- censioni offert , et notas quibus huius textus relatio ad ' librum fratris Ioannis ' clarius dignoscitur praebet . . . , quippe qui ortum ha beat ex exemplari quod tex- tum sat vicinum apographo continebat , et quod antequam ab amanuensi codicis A transcriptum esset , ad £idem libri fratris loannis Duns fere ubique a recensore fuit bene correctum » 1 • Quaeri nunc potest ac de bet utrum istiusmodi correc- tiones , cum originali Scoti textu factae , ads int etiam in libro II , vel saltem utrum scriptor codicis A exemplar magis vicinum apographo et cum libro fratris loannis correctum , adhibuerit an non . Iamvero , diligentissimis inquisitionibus peractis et comparativo studio de singulis lectionibus variantibus codicum semel et iterum instituto , item textu Ordinationis cum Lectura et Reportatione (de qui bus inferius dicetur) aliisque fontibus verbaliter et conceptualiter collato , Commissio Scotistica perspexit codicem A usque ad distinctionem 2 n . 485 eadem auctoritate pollere qua in libro I gaudebat . Ab isto autem loco et deinceps codex A non amplius videtur codex A , tum propter varias lectiones falsis locis positas , tum propter multas lectiones ob non intellectam litteram Scoti inductas . Ex quo inferre licet cor- rectiones praedictas , cum autographo Seo ti factas , adesse quidem usque ad il- lum locum , nam multae lectiones - quas codex A contra ceteros codices tra - dit - haberi non possent absque ope autographi ; ab illo autem loco et deinceps (et probabiliter usque ad finem libri II) codex A commutavisse videtur exemplaria , et ita incidisse in aliud exemplar , cum libro Scoti non correctum . Et re quidem vera , dum in libro II codex A nullam notam criticam praebet , quae indicet

Cf. Disquisitio (I 2 7 5 *) .

Adnotationes

ADNOTATI O NES

textum cum autographo Duns correctum esse , huius generis notae ab initio libri III et deinceps iterum apparent, prout ex analytica codicis descriptione a nobis facta patet 1 • Quod autem possibile fuerit codicem pro codice commutare, probant plura exempla in traditione manuscripta: sufficiat memorare codicem H, qui in libro I concordabat cum codicibus CPM, in libro II autem medius stat inter codices 0 et Q; item , codicem D, qui usque ad finem distinctionis 2 libri I consentiebat cum cod ice A, postea penitus sese elongavit , et hie in libro II concordat cum codice V; ceterum, ipse Wadding , intendens praebere quattuor libros Reporta tionis , quoad librum I erravit , nam ibi 2 liber I non est Reportatio , sed Additiones magnae a Guilelmo de Alnwick compilatae . Quae cum ita sint, nos ab illo loco libri II, scilicet a d . 2 n . 486, et deinceps, nullatenus sequi potuimus singulares lectiones codices A , seu quae a lectionibus reliquorum codicum differrent, nisi ubi casus urgeret seu ubi obvius sensus et totus contextus id certo postularent. De tota autem criticae editionis huius libri II ratione a nobis adhibita am plior sermo in proximo VIII volumine fiet . II. -

DE LECTURA

ET REPORTATION E

II A

Ut in nostra Disquisitione , volumini I praeposita, ostendimus 3 , fundamenta ex quibus Duns Scotus Ordinationem suam composuit, sunt eius lectiones seu ' lecturae ' oxoniensis et parisiensis in libros Sententiarum , de quibus in codice Vatic . lat. 876 dicitur quod Additiones magnae II sunt « extractae per magistrum Guilelmum de Alnwick... de lectura parisiensi et oxoniensi praedicti magistri Ioannis [de Duns ] » 4 • Cum autem lectiones parisienses ad nos pervenerint tan tum per discipulorum notas seu Reportationes , ideo nomen Lecturae fere exclusive remansit ad oxonienses lectiones Seoti indicandas . Sicut porro in Prolegomenis volumini XVII adnexis monuimus 5 , Lectura I fuit praecipuum fundamentum libri I Ordinationis , id est longe principalior quam lectiones parisienses in Reportatione I A traditae. Nunc autem quaeri potest utrum etiam in libro II Ordinationis res ita sese habeant . Prius tamen quam ad hanc quaestionem respondeamus, oportet quae dam dicere de codicibus in quibus illae lectiones parisienses et oxonienses tra- duntur. Codices qui parisienses lectiones libri II exhibent, in duas turmas dividuntur , adeo ut sermo revera fieri debeat de duabus formis Reportationis II . Hae enim 1

Cf. Disqui.� itio (I 24 *-28 · ) . Cf. ed . WADDIN G X P 1 - 238 ; ed . VIVES XXII 6- 5 1 2) . Wadding , ut ipsem*nt testatur (e d . VIVES XXII 4-5 ) , pro sua l ibri I editione usus est codice Vati c . lat . 876 , in quo post l ibros I-II Ordination is traduntur reapse Additioncs magnae I-II (f. 2 26ra-3 10i·b) , non autem Reportatio . 3 Cf. Disquisitio (I 1 5 7 *- 1 6 1 *) . ' Cod . Va tic . lat . 8 7 6 ( = V) , f . 3 10,va . 5 Cf. Pro legomena (XVII 1 1 * ) . 2

DE LECT U R A

ET REPO RTATI O NE

II A

duae formae , licet satis similes sint , immo interd um ad verbum concordent , ita ut unicum magistrum ex cathedra docentem supponant, nihilominus aliter et aliter confectae sunt , adeo ut unicum discipulum ' reportatorem ' supponere nequeant , sed duos. Prior forma exhibetur in sequentibus codicibus: Vigornii (Worcester) , bibl . eccl. cathedr . F 69; Oxonii , coll. Merton . 61; Oxonii , coll. Balliol. 205; Taurini , bibl. univers . K II 26 (in quo tamen codice deficiunt ultimae distinctiones , scil. cl . 30--44) . Altera forma traditur in codicibus: Patavii , bibl . Anton . 175 ; Aureliani (Or- leans) , bibl . commun. 4 F 146 (qui codex est mera praecedentis transcriptio). Superest tandem codex Vatic. lat . 13 687 , variis manibus scriptus , qui (f . 2ra--12va) duas quaestiones ex prologo Additionum magnarum refert , deinde (f . 12vb) fragmentum ex Ordinatione (scil . prol. n . 217--225 [I 151--153 ]) , postea (f . 1 3ra--9 7vb) librum I Sententiarum Henrici de Hardey , ac demum (f . 99ra--190ra) exhibet Reportationem II , compositam ex utraque forma: etenim distinctiones 1--21 (f . 99ra--158vb) sunt ex Reportatione II alterius formae , distinctiones vero 22--44 , alia manu scriptae (f . 159ra--190ra) , ex Reportatione II prioris formae 1 • At iuxta praedictos codices , exstant alii duo qui omnino differentem com- mentarium Scoti in librum II Sententiarum tradunt , iique sunt: Vindobonae , bibl. nat. lat . 1449; Romae , bibl. conv. S . Francisci ad Ripas Q II 21 (qui tamen codex plura omittit , substituit vel complet sumendo ex supradictis Reportatio- nibus). Iamvero , omnibus codicibus Reportationis II diu perlustratis et cum Ordina- natione II com paratis , invenimus innumeros textus seu locos Ordination is depen- dentes a priore forma Reportationis , nequaquam autern ab altera . Supponendo , et quidem omnino rationabiliter , Duns Scotum in libro II Ordinationis conficiendo usum fuisse eodem typo suarum praelectionum parisiensium quo usus est in libro I Ordinationis , et quia ibi usus est eo typo qui correspondet Reportationi ab ipso examinatae , quam Reportationem I A appellavimus , ideo hunc quoque libri II typum seu formam quam Scotus in Ordinatione II exaranda usus est , appellabimus Reportationem II A , alteram vero vocabimus Reportationem II B . Alia e x parte , plurimi textus seu loci in Ordinatione II adsunt , qui omnino dependent a commentario libri II conservato in codice vindobonensi praealle- gato; immo in libro II Ordinationis , tam quoad titulos quaestionum et earum ordinem , quam etiam quoad totius materiae distributionem ac dispositionem etc . , - Duns Scotus secutus est viam libri II datam in isto codice , eodem nempe modo quo in libro I Ordinationis secutus erat viam datam in libro I eiusdem codicis vindobonensis (cum ceteris duobus) . Sufficiat , ad modum exempli, ani- madvertere , in libro II Ordinationis materiam de principio individuationis trac- tari in distinctione 3 , praecise sicut in codice vindobonensi praedicto, - e contra in Reportationibus tractari in distinctione 12. Textus ergo libri II in codice vindobonensi (cum codice conventus S. Fran-L Cf. nostrae Adnotationes ad nonnu.Has qaaestiones circa Orcl i nat iune m I. Duns Scoti (IV 4* · 1 5 * ) .

ADNOTATIONES

cisci ad Ripas) non est nisi continuatio libri I unius eiusdemque operis; et cum iste liber II sit diversum a Reportationibus , eoque ipse Scotus tamquam praecipuo fundamento usus sit in Ordinatione II confi.cienda , ille non potest esse nisi Lectura Oxoniensis II, quam nos simpliciter Lecturam II vocamus. Materia enim in illo vindobonensi codice contenta, tradita est seu ' lecta ' in schola, nam in eodem codice, in fine libri II (f. 119vb) ipse scriptor seu amanuensis adnotat: cc Haec dixit de secundo libro, et hie terminavit quaestionem ad quaestiones secundi libri ». Uncle non est mirum quod Guilelmus de Alnwick, Additiones magnae II d. 25, remittat ad Lecturam Oxoniensem , dicens: cc Hane, inquam, opinionem Oxoniae multipliciter improbavit » ; et paulo post: cc Ideo aliter dixit Oxoniae ». Alnwick enim illam suam distinctionem fere totaliter composuit hauriendo ex duobus operibus Scoti, quorum unum correspondet textui codicis patavini , bibl. Anton. 175 ( = Rep. II B), alterum vero textui codicis vindobonensis 1449 ( = Lectura II). Ex hucusque dictis patet nos in edendo librum II Ordinationis feliciter et cum certitudine tandem detexisse tam Lecturam II quam Reportationem II A, quas eodem modo ac in libro I Ordinationis - velut fontes Duns Scotus adhibuit in libro II Ordinationis confi.ciendo ; et sic paulatim Commissio Scotistica, labo- ribus non parcendo, communi nisu atque investigatione procedit in obnubilata atque intricata traditionis manuscriptae Operum omnium Doctoris Subtilis silva clarifi.canda et ordinanda. III. -

DE NONNULLIS TEXTIBUS PECULIARIBUS

Attentionem nostram primo convertimus ad d . 2 n. 32, ubi Duns Scotus >. 1 2 AUGUST . , De Trin . VII c . 1 n. 2 (PL 42 , 93 5): « Non per illam sapientiam quam genuit, sapiens est Pater ». T

Cf. ad lin. 1 2 .

[6 1

CAUSALITATE IN TRIBUS DIVINIS PERSONIS

bens non est in actu formaliter eo quod habetur ; ergo nee forma- liter agit illa actione respectu cuius habitum - sive illud quod ha- betur - est ratio formalis agendi . Videtur etiam ultra sequi quod Filius et Spiritus Sanctus non 8 creent, quia communiter ratio formalis agendi non agit illa 1 actione respectu cuius est formalis ratio agendi a . Et si d i c a t u r quod Filius creat et Spiritus Sanctus creat: - neu-- 9 tra tamen personarum videtur proximo creare, quia neutra est in actu formaliter per alteram, et ' omne agens proximo per intellectum et voluntatem ' est in actu tam notitia quam volitione necessariis ad talem actum . Praeterea, secundo: quaero quid i n t e l l i g i s per sapientiam 10 dispositivam sive disponentem, et amorem affectantem ? Aut enim a

Sequitur textus interpolatus; vide append.

APSVZBNYOQ(yµu) 2 ilia] 1 in actu] post formaliter B om . YQ I habet Y T Q I nee] ante ergo A om. N!: 2 post actione Q ista Y I cuius] add . illud Q I habitum] habetur V I sive] in corr. N sicut S si V 3 est] praem . non AP 2 (sed exp . P3 )ZB TYO ratio formalis] f. r . 2-3 sive - habetur om . Q t PSVZN I agendi om. p 4 - 6 Videtur - agendi om. Q t 4 etiam om . O � I ultra] post sequi B ulterius 0� om . Q I quod om . B t 5 creent] causent AP�SNY I non agit post actione YO� I illa = Q edd . in ilia rel l . 6 cuius] eius S I est = A dicitur rell . edd . I formalis] post ratio Y O�Q formaliter S agendi om . P 7 dicatur] dicas P dicetur S dicitur Y de tur Q I Filius - Sanctus] uterque Q I creat1 ] causat A om . V I Sanctus om . Y I creat 2 ] causat A 7-8 neuter Q 8 personarum = A persona (ante tamen B) rel l . (om . Q,) edd . I creare] cau sare AY I neuter Q 9 formaliter] ante est (8) P ante in (8) Q post alteram SVNYO I alte rum BQ I proximo om . P* 10 necessariis om . y t 1 2 sapientiam] notitiam Q 1 3 dispo sitivam] dispositam V I sive] vel VBYO et Q I et in ras . 02 I enim om . YO

F 7 HENRicus GANO . , - ut .infra ad lin . 1 2 - 1 3 et supra ad p. 4, 6- r o . 1 2 - 1 3 HENRI• cus GANO . , Quodl . VI q. 2 in corp . (f. 2 1 9A): « Deus est causa productionis creaturarum per sapientiam qua ipsas cognoscit , et amorem quo eas diligit; non tamen per sapientiam et amo rem quocumque modo se habentes (quia non per ipsos ut sunt simplicis intelligentiae et vo luntatis) , sed per sapientiam ut est intellectus disponentis operanda et per amorem ut est voluntatis opus affectantis . . . Sapientia autem disponens et amor affectans , qui respiciunt actum , non sunt nisi sapientia et amor procedens . . . Notitia et amor secundum quod sunt procedentes , sunt rationes secundum quas creaturae produc*ntur in esse , ita quod productio creaturarum praesupponit causaliter productionem personarum ; non quia a tota Trinitate , et ita ab ipsis personis productis , produc*ntur creaturae secundum genus causae eflicientis, - sed quia sa pientia et amor producti , sunt rationes in intellectu essentiali et voluntate Trinitatis dispositi vae et ordinativae ad creaturarum productionem secundum genus concausae formalis , sine quibus intellectus et voluntas essentialis cum sapientia et amore essentiali non sufficienter dis ponerent intelligentes et volentes ad ipsas creaturas producendas » . T 1 Loco « illa » fere omnes codices habent d . 3 n . 5 29 (III 3 1 5 ) .

> (nihil enim est principium na- turaliter movendi alicui, nisi in quantum est per se in eo quad mo- vetur ; non est autem per se et primo in aliquo quod movetur, nisi 1s in quantum est passivum ; igitur non est aliquid natura vel princi- pium naturale alicuius, nisi quia est principium passivum in moto). Hoc etiam patet, quia idea aliquid movetur naturaliter, quia mo- vetur sicut natum est ipsum moveri . APSVZBNYOQ(yµu) l istud] ante causare Q illud Y I Aristoteles dicit = A d. Arist . VB d. Philosophus rell. edd. 2 ut] quemadmodum Q I quod] quia S I causet in in ras . 0 2 I in se , hoc] hoc in se Q I ei] sibi; accidit enim sibi Q 3 -4 quia - causabilis] respectu huius causationis, vel c . quod sit receptivum ipsummet eiusdem effectus Q 3 scilicet om . BYO I ipsum A I est2 om. Y 3-4 huius . . . huius] huiusrnodi. . . huiusrnodi P 4 huius om. V I istud] hoc Q I potest B 5 rnanens] rnovens (!) Z I propeJlere] procellere (!) Z I se vel aliud = A se rell. aliud edd. 6 ibi = ASVB enirn rell. edd . I non - aliquis] nullus dubitaret Q 7 alio = AVBY altero rell. edd . I est causa] c. e . Y I activa om . V I descensus = AB respcctu d. rell. edd . l sui ipsius] sirnpliciter (!) Y 8 propter] add. unurn YOQ I ulterius B 9 iste] ante rnotus (8) PZN ille 10 in] ex B 1 1 in SVO I est naturalis in ras . 02 I in se ante non Y I activurn om . V trinsecurn] intrinsecus Q om . B I inclinans] inclinaturn O inclinativum Q inclinantis (! ) Y I patet] apparet Z 1 1 - 1 2 definitionern] distinctionern S 1 2 quia] quod Y I eius] ante motus B in eo YO 1 3 et] om . ZN* add. prirno et o� I per 2 ] secundurn B I est principiurn] post naturaliter ( 1 3 - 1 4) Q p. e. Y 1 3 - 1 4 naturaliter] post alicui ( 1 4) B om . PSVZN 14 per se] praecise V add . et prirno YO 15 est om. 0 I per - prirno] pr. et per se B 16- 1 7 igitur - rnoto om. A I igitur - passivum om. Y 1 7 alicui O I principium] add . naturale B* 18 etiarn patet] p. e. V I quia1 ] quod S I ideo aliqui d] a. i. V I movetur] rnotu P* I naturali ter] rnotu naturali V I quia 2 ] quod Y 1 9 naturn est ipsum = AB i . (om . Q) aptum n . e. YQ n. e . V apturn n. e. i . rell. edd. r ARISTOT. , Physic. VIII t. 40 (0 c. 5 , 25 7b 9): « Movens autern iarn actu est, ut caler 2 lb . II t . 3 (B c . 1 , 192b 20-23): « Est igitur natura principiurn . . . et causa movendi et quiescendi , in eo in quo est primurn et per se , et non secundu rn accidens » . F

facit calor >> . T

scil . quod naturalia respectu rnotus habeant tantum principium patiendi (n . 445 ) .

[91

DE LOCO ANG ELORU M

[ I O]

365

Sic est in proposito, ita quod licet hie (sicut in multis aliis) 467 principium activum sit principium movendi, non tamen propter illud principium activum movendi movetur naturaliter, sed propter principium passivum, propter quod sic movetur. Et hoc est quod s subdit P h i I o s o p h u s (postquam dixit quod « actus levis est esse alicubi, ad sursun1 >> 1 ) : « Et tamen » - > (n. 487). id est: propter ' tem pus ' quod in illo antecedente ponitur (« si . . . in tempore »), quia ternpus est mensura divisibilis .

[71 20

D E LOCO ANG ELORUM

383

que autem mensura divisibili potest aliqua virtus aliquid facere, potest maior virtus facere in minore . Sed in isto antecedente ' ange- lus mutatur in instanti ' 1 , non includitur mensuram esse divisi- bilem. s Consequentia igitur haec ' movetur in instanti, igitur aliquid 506 potest moven 1n minore ' 2 , tenet, non tantum ex propositionibus veris et ex natura rei, sed ex aliqua falsa, quae includitur in isto antecedente 3 : est enim ista vera ex natura rei ' quidquid causat ali-qua virtus in mensura divisibili, potest maior virtus illud causate 1 0 in mensura minore ' 4 , sed minor - quae erit ibi sumenda sub ista maiore vera 5 - non est vera ex natura rei, sed tantum ex hypothesi, ista videlicet quod ' motus est in instanti ' . Si autem dicatur ' ange- lum mutari in instanti ', et per hoc debeat inferri quod 'aliqua vir- tus debeat ipsum mutare in minore quam in instanti ', - minor illa 1 s sic sumenda non erit vera ex natura rei, nee ex hypothesi, et ideo consequentia non valebit. Et ex hoc patet quod multae consequen- tiae enthymematicae 6 tenent non praecise virtute alicuius verae subintellectae, sed quandoque virtute alicuius falsae subintellectae, dum tamen includatur in antecedente. APSVZBNY OQ(yµu) 1 aliqua] alia Y I aliquid] add . in tempore aliquo A 2 potest maior virtus = AVBQ m . v. (v. om. SYO edd .) p . rell. edd . I facere] praem . illud Q add . illud PZN I in1 ] add . mensura ZBN I minore] mensura P� I isto] illo VNO om. A 2-3 angelus] aut (! ) S 3 instanti = PZBN divisibili SO indivisibili rell. edd . I mensuram om . ASV�YOQ 3 -4 divisibilem] in corr . V2 di visibile SOQ indivisibile A Y 5 Consequentia - haec] Haec ergo cons . YOQ I igitur 1 om . P ! I haec] pon. hoc N;i huius A I movetur in instanti] in inst. m . B 6 potest moveri] post minore B om. sv�YOQ I tantum] tamen PN om. SV2 7 et] sed y om . N 7- 1 1 sed - rei om . YQ ! 7 aliqua] alia APSO� I falsa om . Q I isto] illo SO� illa V 8 antecedence om. VO� I ista] illa S om. 0� 9 potest post virtus2 Q I illo V 1 0 mensura minore) min. mens . Q I sed] add. illa V I ibi] hie Q om . VO� I sumenda) supplenda 0� I sub] ab SO� om. N ! I ista = AQ ilia rell. edd . 1 1 ex2 ] de Y 1 1 - 1 2 hypothesi, ista] i. hypostasi (!) Q 1 2 ista] ilia SO I videlicet] scilicet Q valet Y I Si autem] Et si A I dicitur Y 1 3 im mutari Y I et] si P*ZN* I aliqua] alia YO 1 4 mutare] ante ipsum V mutari SY 1 4- 1 5 illa sic] quae erit ibi YOQ ;i 1 5 sumenda] add. sub illa maiore (i. m.] m. i. YO) vera N YOQ I non) nee YQ I necJ neque PSZN I hypostasi Q 1 7 enthymematicae] spat . vac . Y I non in corr. 02 I praecise om. ZN I ! alicuius om. P ZN 1 8 subintellectae 1 ] in corr . 02 intellectae V I sed - subintellectae 2 om . ZY I alicuius] aliqua (et rescr. Pi ) PN I subintellectae 2 in corr. 02 1 9 includitur PSZ T 1 Consequens cf. in consequentia infra lin. 5 -6 ( cc igitur aliquid potest moveri in mi2 nore ») . Cf. supra n. 486-487 ('si angelus possit moveri in instanti, tune maior virtus pos3 set moveri in minore [puta - ut ita dicamus - in dimidio] quam in instanti ' ) . scil. cc mo 4 Idem cf. supra p . 3 82, 2 1 -3 8 3 , 2 ( « in quacumque . . . facere in vetur in instanti » (lin. 5 ) . 0 minore ») . scil. sub maiore « quidquid causat . . . in mensura minore » (lin. 8 - 1 0 ) ; minor su 6 menda, scil . 'sed angelus movetur (vel mutatur) in instanti ', cf. supra lin . 5 et lin . 2-3 . scil . syllogismi, maiore vel minore carentes, qui vocantur 'enthymemata ' .

38 4

0RDINATIO

DIST .

PARS

f QUAESTIO 8 UTRUM ANG ELUS PO SSIT MO VER! AB EXTREMO IN EXTREMUM NON P ERTRANSEU NDO MEDIUMl

507

Duodecimo et ultimo quaero utrum angelus possit moveri ab s extrema in extremum non pertranseundo medium .

508

Quad sic: Quia aut angelus est in loco per operationem (secundum a 1 i-q u o s), et videtur plan um quad potest operari in extrema, non operando in media 1 ; aut saltem imperio voluntatis movet se (licet per aliquam aliam potentiam exsecutivam), et potest velle esse in extrema non volendo esse in media, sicut potest intelligere extre- mum non intelligendo medium 2 • 509 Secundo sic: corpus Christi , exsistens in caelo empireo , nunc est in altari , et non transit medium ; igitur hoc poterit angelus 3 , cum corpus magis videatur sequi leges loci quam spiritus 4 • 5 10

Contra: Nulla pars temporis potest transire a futuro in praeteritum n1s1 per praesens ; sed ita videtur esse essentialis ordo inter partes loci APSVZBNYOQ(yµu) 4 adnot. Quaestio 1 2 NV1N1 Quaestio 1 3 (cf. p. 147, 3-5 et 6-p. 1 4 8 , 1 9) B 1 Duodecimo quaero] Quaero duod. et ultimo V U ltimo q. B Secundo (! ) q. YO Circa decimum tertium (cf. ad p. 147, 3 -5 et 6-p . 148 , 1 9) Q I utrum) add. scilicet Q I angelus om . N� posset PVZ moveri] mutari Y I ab] de AVB 5 in] ad B I non] nisi S I pertranseundo] transeundo per Q add. per S 6 Quod] Arguitur quod Q 7 Quia om. Y 8 et] add. tune P2 I quod] quia S 2 I licet om . VN� 10 aliquam om . Y I aliam om . VQ 1 1- 12 vo 9 saltem imperio in ras. 0 lendo - non om . N� 13 Secundo sic] Praeterea YOQ I Christi] add. prius YOQ nunc om . P*ZN 14 igitur hoc] h. i. V igitur - angelus om . OQ potest Y 1 5 cum] add . tamen YOQ I videatur] ante magis Q videtur A 1 7 Nulla] Natura O* I transire] pertransi ri Y add . a praeterito in futurum , vel potius AVBY a - praeteritum] e contrario V 1 8 sed ita] ergo O esse om . BYOQ essentialis] post ordo O naturalis post ordo YQ

F 7-8 ad p. 243,

THO MAS , 1 0- 1 1 .

Sent . I cl. 37 q. 3 a. l in corp. (ed. Parmen. VI 303a); textus cf. supra

2 Cf. THOMAS , Sent. I cl. 37 q. 4 a. 2 in corp. (ed. Parmen. VI 307b). Cf. THOMAS , 3 Quodl . I q . 3 a. 2 in corp. (ed. Parmen. IX 462a). Cf. GmL. DE WARE , Sent . II d. 2 q. 1 1 arg. l (cod. Florent . nat . A IV 42, f. 85va): « Sed corpus potest transire de caelo ad terram non transeundo medium, ut patet de corpore Christi in altari ; quare, multo magis potest an 4 Cf. THOMAS , S . theol . I q . 53 a. 2 in corp. (V 33b): « Uncle oportet quod [corpus ] gelus » . sequatur leges loci in suo rnotu » etc.

[Q. 12 1

[ l]

DE LOCO ANGEL ORUM

385

sicut inter partes temporis ; igitur non poterit transiri ab extrema in extremum nisi per medium 1 • LI . - AD [ 2]

QUAESTIONEM'J

Hie dic*nt q u i d a m quod extrema possunt intelligi aut duo 5 1 1 s 'ubi ' distantia, inter quae est aliquod medium quod nihil est extre- morum, - aut duo immediata, inter quae sunt media, quorum ta- men quodlibet est aliquid extremorum. Loquendo de mediis secundo modo et de motu continua angeli, 5 1 2 dico quod non potest continue transire ab extrema in extremum 2 10 (loquendo sic de extremis), nisi pertranseundo per tale medium quod est utriusque extremi, quia tale medium est ratio continuita- tis inter extrema transita, sicut patet ex defi.nitione medii X Meta- physicae. Similiter etiam videtur esse loquendo de motu continua et de 5 13 1s medio alio 3 modo dicto, quia si movetur continue, non est totaliter in altero termino: igitur partim in uno et partim in altero, vel in medio inter ambo ; non enim potest dici - ut videtur - quod sit in parte unius extremi et in parte alterius et tamen quod omnino non sit in tali medio inter talia extrema, quia tune esset in duobus locis 20 discontinuatis et nullo modo in loco medio, quod non videtur sibi posse competere virtute naturali 4 • APSVZBNY OQ(yµu) 1 sicut] ut V I igitur] quod videlicet YO I poterit] potest YOQ potuerit S I transiri) per transiri YO transire VB 4 Hine B I aut duo] rep. P .,. aliqua duo Z1N -t- aliqua duo aut duo aut Z' 4-6 aut - duo rep. P� sed exp. P� 5 distantia] distincta AV*O distinguentia SY add. media N* I est 1 post medium P� I quod om . P2 9 transire] ante 7 aliquod N* 8me dio Y I de 2 om. V continue Q transiri (ante continue ZO) ZYO I in) ad ZN 10 loquendo = AQy I sic de = A de sic rell. edd. I nisi] non Y I transeundo YOQ I per om . N* 1 1 quod - extremi rep. post i 1 medium V I est ] add . aliquid N Q 1 2 sicut] ut Y I patet] apparet O I ex] de VYO I X] 5 P 1 4 etiam om . V I videtur esse] e. v . Y O 1 5 quia] quod ASO* I totaliter post altero1 ( 1 6) PZ 1 5 - 1 6 totaliter - termino] in altero (add. termino totaliter N�) N 16 termino om . PSZB I et om . B I altero2 = AY alio rell . edd. 1 7 enim] om . O ' quia ante non 02 I in in ras. B 2 1 8 parte1 ] tempore O I alteri Y I tamen om . V I quod omnino] o. q. A 1 9 talia] alia ZNY 20 medio] ante loco PZN om . Y I sibi] post posse (2 1 ) V scilicet O* 2 1 posse om . NQ I na turali in corr. A1 1 2 - 1 3 ARISTOT., Metaph. X t. 22 (I c. 7, 105 7a 2 1 -26): « Media F 4-7 Non invenimus. enim haec dicimus , in quaecumque permutari prius est necesse quod permutatur, ut . .. in colo ribus, si veniet ex albo in nigrum, prius veniet ad puniceum et plumbeum quam ad nigrum ».

T 1 Cf. GmL. DE WARE, Sent. II d. 2 q. 1 1 arg . 2 in opp. (f. 85va): « Item, impossibile est 2 scil. secundo quod aliquid transeat a futuro in praeteritum , nisi per praesens medium » etc . 3 4 modo (n. 5 1 1 ) . scil. primo (n. 5 1 1 ) . Cf. supra n. 26 2-264. Duns Scotus , Ordinatio

386

0RDI NATI O

DIST .

PARS

514

Si autem loquamur de motu indivisibili, dico quod in tali motu potest pertransire ab extrema in extremum immediatum, non trans- eundo per medium quad est aliquid utriusque extremi ; immo ne- cesse est hoc, quia si transiret per tale medium, continue transiret et non instantanee 1 • s 2 Sed de extremis distantibus est dubium • Patet quidem, ex 515 quaestione praecedente, quod non potest se facere in extrema di-stante mutatione includente totam realitatem motus 3 • - Sed num-quid potest se facere in extrema distante, praecise includente rea- litatem termini motus 4 , ita quod in aliquo toto tempore sit in a 1 0 'ubi ' et in parte illius temporis praecise sit in b ' ubi ' (ita quad b 'ubi ' sit distans ab a ' ubi ' per aliquod medium, in quo 'media ' numquam fuerit, nee in tempore nee in instanti) ? Videtur proba- biliter quad non, quia ordo praefi.xus a superiore agente videtur esse necessarius cuicumquae agenti inferiori quando habet actio-- i s nem praecise circa talia ordinata (exemplum: ordo formarum na- turalium, succedentium sibi in generatione naturali , determinatus est ab instituente naturam, et ideo respectu cuiuslibet agentis na- turalis est necessarius, ita quod nullum agens naturale potest facere immediate acetum nisi de vino) ; igitur, cum a Deo sit ordo par-- zo tium principalium universi cuilibet agenti creato et virtuti creatae APSVZBNY OQ(yµu) 2 pertransire = ASBN pertransiri Y transire rell . edd . I ab] add. uno YO I 1 in om. V immediatum om. B 2-3 pertranseundo AV 3 utriusque] ulterius (! ) Q 3 -4 necessarium Q 4 quia] quod NYO I transiret 1 ] pertransiret A transit Y I transiret 2 ] ante continue Q 6 dubitatio YOQ quidem om. B transiet Y 7 quaestione praecedente] p. q. B I se] post facere PVZN om . Y 7-8 distante] distincte B 8 mutatione] praecise (! ) Y 8-9 mutatione distante om . O ! 8 includente] ante mutatione B excludente O� 9 potest se] se p. N I distante - includente] d. mutatione i. praecise Q 10 toto om. V 1 1 illius] istius Y I praecise om . Y I ubi2 om . ZN ! I quod] add . in Y 1 2 in - medio om . 1 3 fuerit] fuit AB fuerat YO* I Videtur] Utrum (!) Q 1 5 esse] post necessarius B om. YQ I quando habet rep . Z* 16 ordo in corr. A 1 17 succedentium sibi] sibi succ. Q 18 naturam] nullam P* I et om . B I cuius O* 19 facere] post immediate (20) NiQ om . N' 20 immediate - nisi] 20-2 1 partium] acetum i. Y I igitur, cum] c. i. Q I a om. 0 I Deo] add. praefixus N> etc . Cf. nota praecedens . potius ' individuali ' .

392

0RDINATIO

DIST .

PARS

substantia materialis ex se sive ex natura sua sit individua vel sin- gularis 1 • 2

Quad sic: P h i l o s o p h u s VII Metaphys icae probat - contra P l a t o n e m quad « substantia cuiuscumque rei est propria illi cuius est, et non inest alii » ; igitur etc. lgitur substantia materialis ex natura sua, cir- c*mscripto omni alio, - est propria ei cui inest, ita quod ex na- tura sua non potest inesse alii ; igitur ex natura sua est individua. Contra: Quidquid inest alicui ex ratione sua per se, inest ei in quocum-que ; igitur si natura lapidis de se esset ' haec ', - in quocumque esset natura lapidis, natura illa esset 'hie lapis '. Consequens est inconveniens loquendo de singularitate determinata, de qua est quaestio. cogmt1onem distinctionis personalis substantiae spiritualis , ideo primo viden-dum est de distinctione individuali in substantia materiali et ultimo in substantia spirituali. Et quia circa distinctionem individualem in substantia materiali est varietas opinionum, ideo secundum varietatem opinionum formabitur varietas quaestionum: quaeritur ergo primo utrum substantia materialis ex se sive ex natura sua sit individua vel singularis; secundo, utrum sit individua per aliquid positivum intrinsecum 2 ; tertio, utrum sit individua per actualem exsistentiam, vel aliquid aliud sit ratio individuandi; quarto, utrum per quantitatem; quinto, utrum per materiam; sexto, utrum per aliquam entitatem positivam determi- nantem 3 naturam ad singularitatem per se; septimo et ultimo, utrum sit possi-bile plures angelos esse in eadem specie. APSVZBNYOQ(yµu) 1 substantia materialis ] m. s . YO I sit om . Z* 3 Quod ] Arguitur q. Q 4 Philosophus ] post probat Q Aristoteles AVB I probat post Platonem YO 5 cuiuscumque ] cuiuslibet PZN I rei om . V ! illius A 6 inest ] est O om . V ! igitur etc . om . BQ I sub10- 1 1 quostantia materialis ] m. s. V 7 omni ] omnino O 10 ratione ] natura BQ 1 2 natura 1 cumque ] add. fuerit s� 1 1 lapidis rep . ante natura P* I esset ] est YOQ sit P2 2 1 4 quaeom. 0 I lapidis ] add . in Y I natura om . V I natura illa ] i . n. Q ista haecceitas P� stio ] add . ergo Q 1 9-25 utrum - specie] etc. µ 2 1 intrinsecus Q 23 -24 determi nante Q F 4-6 ArusTOT., Metaph. VII t. 45 (Z c. 1 3 , 1038b 10- 1 1 ): « Prim um enim substantia quae uniuscuiusque, [est ] propria uniuscuiusque, quae non inest alii, - universale vero commune est ». 4 PLATO , Parmenides c. 3-7 (I 628-63 3 ) ; Civitas X (II 1 77 ) . 9 In coT 1 Cf. DuNs Sc oTus , Lectura II d. 3 pars 1 q. l ; Rep . II A d . 1 2 q. 5 . 8 In codice erronee traditur « dedice erronee habetur « intrinsecus >> (cf. infra n. 43). terminante >> (cf. infra n. 142).

D E PRINCIPI0 INDIVIDUA TI0NIS

393

Praeterea, illi eui de se eonvenit unum oppositum, ei de se re-- 4 pugnat aliud oppositum ; igitur si natura de se sit una numero, re- pugnat ei multitudo numeralis . LI . - Ao

A. -

QUAESTIONEM

OPINIO ALIORUM J

Hie d i e i t u r quod sicut natura ex se forma-- 5 liter est natura, ita est ex se singularis, ita quod non oportet quae- rere aliam eausam singularitatis a eausa naturae ae si natura prius tempore vel natura - sit natura quam sit singularis et tune per 10 aliquid adveniens eontrahatur ut fiat singularis. Quod p r o b a t u r per simile: quia sieut natura ex se habet ve-- 6 rum esse extra animam, non autem habet esse in anima nisi ab alio, id est ab ipsamet anima (et ratio est, quia esse verum eonve- nit ei simpliciter , - esse autem in anima, est esse eius seeundum 1s quid), ita universalitas non convenit rei nisi seeundum esse se- eundum quid, scilieet in anima ; singularitas autem eonvenit rei seeundum verum esse, et ita ex se et simpliciter. Est igitur quae- renda eausa quare natura est universalis (et dandus est ' intelleetus ' pro eausa), - non autem est quaerenda aliqua eausa quare natura 20 est singularis, alia a natura rei , medians inter ipsam et eius singu-rOpinionis expositio1 -

APSVZBNYOQ(yµu) 1 illi] illud P*SZNO om. Q I unum oppositum ] u. oppositorum sive u. o. PZN I ei de se ] eidem Y 1 -2 repugnat ] add . aliquod A 2 aliud ] ad ZO* 2 -3 aliud - nume· ralis om.. N 2 sit ] ante de V est ante de Q I numero] add. ex se YOQ 3 ei] add. etiam V* I multitude ] multiplicatio Y add. oppositorum sive Z* 6 Huie A l ex ] de V 7 natura ] add . ( = rep.) ita est ex se formaliter natura S I 6- 7 formaliter est ] e . f. 0 est 2 ] post se YOQ om . V 7-8 quaerere = YOQ edd. ponere vel q . N 2 ponere N' rell . 8 aliam] post singularitatis VB praem . aliquam AVB I ac si ] qua si YOQ I natura ] non (!) V 9 sit 1 re p . ante vel O* I natura 2 om. Q I quam ] antequam YOQ I sit 2 om . ZNYQ 10 ali quod AV I contrahitur YO I fiat ] sit B 1 1 natura post se V I ex se post animam ( 1 2) Q 1 1 - 1 2 veru m ] unum Y 1 2 esse 2 ] post anima V ex se O om. Y 1 2- 1 3 nisi - anima rep. B 1 3 et ] add. huius Q 1 4 ei] eis Y 14- 1 5 ei - convenit om . Q 1 4 autem 1 5 ita ] ista Y add . quod V I rei ] ei B* ubi Y I secun in ] est p t I eius ] ante esse 2 V om . B dum ] add. quod habet YQ add. quod O* 1 6 scilicet ] id est O 1 7 igitur ] autem A 1 8 universalis ] singularis V t 1 9 est quaerenda ] q . e . VY I natura om. SB 20 est singu laris ] s . e . S I alia ] aliqua O om. Y I medians ] in corr. 0 2 medicinas (!) S 20-p . 3 94, 1 eius singularitatem ] s. e . YOQ F

6-p. 3 94 ,

Non invenimus.

394

0RDINATIO

DIST .

PARS

laritatem, sed eaedem causae quae sunt causae unitatis rei, sunt et singularitatis eius ; ergo etc . 1 a . 7

rOpinionis improbatiol - Contra istud arguitur sic

[Z J

Obiectum in quantum est obiectum, est prius naturaliter ipso actu, et in illo priore - per te - obiectun1 est ex se singulare, quia s hoc semper convenit naturae non acceptae secundum quid sive se- cundum esse quod ha bet in anima ; igitur intellectus intelligens illud obiectum sub ratione universalis, intelligit ipsum sub ratione opposita suae rationi, quia ut praecedit actum determinatur ex se 10 ad oppositum illius rationis, scilicet universalis . Sequitur textus interpolatus : Contra istud arguitur sic, primo ex parte com munitatis naturae: si 3 de se est haec, repugnat communicari, ut patet de essentia divina 4 , - et sic etiam in angelis, si 5 esset de se haec. Probatur etiam, quia cui convenit ex se unum oppositorum, sibi repugnat reliquum; sed naturae mate- riali non repugnat communicabilitas. Item, si natura secundum illud quod est in re, esset de se haec , impossibile esset earn intelligere universalem nisi intelli- gatur sub opposita ratione intelligendi talis obiecti 6 • Item, si in ratione naturae includitur singularitas, tune repugnat sibi esse non--hoc (et ita esse universalis) 7 , quia quidquid repugnat incluso, et includenti 8 • a

APSVZBNYOQ(yµu) 1 sed ] add . tune Y eaedem ] eadem P* quae - causae 2 om.. Q cau sae 2 om . PZBNY unitatis ] universalitatis V / unitatis rei ] not . vel : entitatis P� 2 et = AB etia m (et cdd . ) cau sae YQ edd. etiam O etiam et rell. singularis Z eius ] rei YOQ ergo etc . ] ergo Q etc . PZ om . N 3 istud ] illud Y hoc Q / arguitur] arguo O om . AB 4 Obiectu m ] Sicut obiectum Y / est post se V ex se ] de se est 1 = AVB / est prius post actu (5 ) V 5 per te in corr . 0 2 (post singulare Y) YOQ de se ante est N 2 om . N' 6 hoc semper ] s. h. 0 / acceptae ] acceptum P* actuatae A 7 intellectus rep . N* 8 i llud obiectum ] aliquod o. vel illud A om . V I obiectum ] subiectum B* 9 rationi ] add . non (n. om . V) ergo in quantum est (e. om . V) obiectum VYO� quia om. VO :! ut] in quantum scilicet ut O add. scilicet VY praecedens YO se] eo Y 10 illius ] istius VY eius 0 2 rationis ] om . V add . vel obiectum A scilicet om . YOQ universalis om . OQ 1 1 - 1 9 Contra - includenti = PS�v� [sine indicatione ubi textus ponendus sit V�] ; 9T text . sign. Vacat P 1 lstud debet intrare pi 1 1 Contra istu d ] Aliter V� om . s � 1 1 - 1 2 communicantis V� 1 2 si ] quae 9V� om . P 1 3 essent ( ! ) S� 15 com municabilitas ] add. ergo etc . V� 16 intelligere ] intelligi V� 1 7- 1 8 naturae includitur ] materiae includatur V� 1 8 esse . . . esse om . v� 1 9 et ] repugnat etiam S�

I I

T 1 Plures alias rationes pro ista opinione adducit DuNs SccJTus , Metaph. VII q . 1 3 2 n . ( 1 6] . Contra opinionem (n . 5) arguitur duabus rationibus (n . 7 et n . 8) ; ad proba 4 3 Hoc male dicitur, tionem (n . 6) respondebitur infra n . 4 2 . « si » codices omittunt. quia essentiae divinae ut est de se haec, non repugnat communicari tribus personis ; repu 6 supple: gnat autem « dividi et communicari pluribus », ut recte dicitur in Reportation.e. 7 8 Cf. infra n . 38 (p . 407 , 20-408, 3 ) . natura eoru m . De ista ratione cf. etiam n . 7 . 8 Pro hoc textu interpolate cf. DuNs ScoTus , Rep . I I A d . 1 2 q . 5 .

DE PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS

395

Praeterea, cuiuscumque unitas realis, propria et sufficiens, est 8 minor unitate numerali, illud non est de se unum unitate numerali (sive non est de se hoc) ; sed naturae exsistentis in isto lapide, est unitas propria, realis sive sufficiens, minor unitate numerali ; igis tur etc. Maior de se patet, quia nihil est de se 'unum ' unitate maiore 9 unitate sibi sufficiente: nam si propria unitas - quae debetur alicui de se - sit minor unitate numerali, numeralis unitas non convenit sibi ex natura sua et secundum se (aliter praecise ex natura sua 10 haberet maiorem et minorem unitatem, quae circa idem et secun dum idem sunt opposita, - quia cum unitate minore sine contra dictione potest stare multitudo opposita maiori unitati, quae mul titudo non potest stare cum unitate maiore, quia sibi repugnat ; igitur etc .) . 1s Probatio minoris 1 : quia si nulla est ' unitas realis ' naturae, minor 10 singularitate, et omnis unitas ' alia ab unitate singularitatis et na turae specificae ' est minor unitate reali, - igitur nulla erit ' unitas realis ' minor unitate numerali ; consequens falsum, sicut probabo quinque vel sex viis 2 ; igitur etc . APSVZBNYOQ(yµu)

1 unitas ] universalitas ZN ! I realis ] essentialis A I propria om. AS I et ] ante pro pria V rep. ante propria B 2 illud - numerali 2 om . N ! I n on est post se Y I unum om. S 1 3-4 naturae - sufficiens ] unitas 3 est om. N* I naturae exsistentis ] natura exsistens O* propria realis et s . n. lapidis exsistentis in isto lapide est unitas Q 3 isto ] illo SVO 2 2 4 sive om . N I sufficiens ] add . unitas O I unitate ] aliquo B I est post sufficiens (4) VO add. virtute P* 5 etc . om. BQ 6 de se patet ) p. de se V I de se 2 om . 0 I unitate ] add. numerali N* I maiore ] add. et N 2 add. quam Q 7 - 1 1 unitate - minore om. S 7 unitate ] unitas Q om . Y add. maiore N 2O 2 I sufficiente ] sufficiens Q add. nam supposita quae debentur alicui de se Ai- (not . Vacat A1 ) 7 - 1 1 nam - opposita om. V !YOQ 7 unitas ] ratio A I deberetur A 8 numeralis unitas ] u. n. N 9 praecise ] add . et V 1 1 minore ] add. etc . A -t 1 1 - 1 2 sine contradictione post opposita ( 1 2) YOQ 1 2 maiori unitati ] sine maiore unitate YOQ I quae ] quam Y 1 3 non rep . S I cum ] in Y I quia ] qua A 1 4 etc . om. Q 1 5 si nulla ] non 0* I naturae ] nee N* 16 singularitate ] unitate singularitatis N2 Q add. ergo etc. 0 I et 1 ] sed Q om . N ! I alia ] aliqua O quae Y I et 2 ] add. unitate B 16- 1 7 et 2 - reali ] est unitas rationis est ( ! ) Q 1 7 reali] naturae specificae O 1 7- 1 8 reali - unitate rep . SY 1 7 nulla ] in corr. P 2 om. in textu rep . Y 1 7 - 1 8 unitas realis ] r. u . V add. et Z*N* 18 minor in corr. 0 2 I numerali ] reali O add. reali Q I consei quens ] add. est VN YOQ I sicut ] ut YQ I probabo = NYOQy probo rell. µu 1 9 quinque vel om. Q I igitur etc. ) sic Z ig. OQ om . NY T 1 Cf. supra n. 8 ( « sed . . . numerali »). 1 6 . 1 8 . 1 9. 20. 23 . 28).

Probat revera septem viis (cf. infra n. 1 1 .

396

0 RDINATIO

DIST .

PARS

Prima via est talis: Secundum P h i I o s o p h u m X Metaphysicae ' in omni genere est unum primum, quad est metrum et mensura omnium quae sunt illius generis '. 12 Ista unitas primi mensurantis est_ realis, quia P h i I o s o p h u s pro-- s bat quad 'uni ' convenit prima ratio mensurae, et d e c l a r a t per ordinem quomodo illud est 'unum ' cui convenit ratio mensurandi in omni genere. Ista autem unitas est alicuius in quantum est ' pri- mum ' in genere: est ergo realis, quia mensurata sunt realia et reali, ter mensurata ; ens autem reale non potest realiter mensurari ab 10 ente rationis ; igitur est realis. 13 Ista autem unitas non est numeralis, quia nullum ' singulare ' est in genere, quod sit mensura omnium illorum quae sunt in illo genere, - nam secundum P h i I o s o p h u m III Metaphysicae « in individuis eiusdem speciei non est hoc prius et illud posterius ». 1s 14 Quod ' prius ' licet C o m m e n t a t o r exponat de ' priore ' consti, tuente posterius, tamen nihil ad b 1 , quia P h i I o s o p h u s intendit 11

APSVZBNY OQ(yµu) 4 illius J unius O om . Q 5 lsta J 1 via om . Y 2 Philosophurn J Aristotelern AVB Et illa V ! est realis ] r. e. Y add . quia illius generis V 6 prima l post ratio O p. vel una A prirno V una ZN I declarat ] declaratur Y probat N* 7 quornodo] qualiter Q 8 lsta ] Illa O I lsta - quantum rep . V* 8 -9 lsta - realis om . ZN 8 autern = A edd . et SY etiam (add . et V*) rell. I est alicuius] a. e. A 8-9 prirnurn post genere (9) V 9- 1 1 �st - rationis om. YO ! 9 est - realis ] ergo e . r. V et 0� om . PSQ I quia om . Q I rnensurata ] rnanife stata N ! add . etiam Q ! realia in corr. 0� 10 mensurata ] add . sunt realia N* I realiter ] veraciter A 1 1 - 1 2 est - numeralis J unitas illius prirni est realis , sed non est unitas n . vel singularis Q 1 2 lsta ] Illa O I nurneralis ] unitas singularis n . YO 1 2- 1 3 singulare est = A 1 3 - 1 4 illorum - genere ] illius generis Q 1 4 Philosophum ] Ariest ZN' e. s. N 2 rell. edd. 15 individuis ] stotelern (add . singulare est in genere A'') AVB I III ] 10 Q I ir. om . A TSO 1 6- 1 7 Quod add. vel singularibus P� I est post posterius A I hoc om . N !Q I et om . YO posterius om . Q 1 6 Quod prius om. VB I licet ] add. enirn O I priore ] prioritate A Y F 2 ARISTOT . , Metaph. X t. 2 (I c . 1 , 105 2b 1 8): « Maxime vero in eo quod est me trum , esse primum uniuscuiusque generis ». 5-6 Ibidem (lin. 1 9-24). 6-8 lb. t. 3-8 (I c. 1 -2 , 105 2b 24- 105 4a 1 9) . 14 lb . III t . 1 1 (B c. 3, 999a 1 2- 1 3 ): « In individuis vero non est hoc prius et illud posterius » (translatio arabico-latina: cc lndividua autem non sunt ante ad invicem ») . 16- 1 7 AVERROES , Metaph. III com. 1 1 : Loco > (si enim quod--quid--est non est ens, nihil est). Quod--quid autem est illud quod res primo est, et ideo cuius est quod--quid--est per se, ipsum est idem illi per se, - cuius est per accidens, illi idem est per accidens, et ideo illi non est simpli- citer idem (uncle et i p s e vult in 3 cap. quod in dictis per acci- dens, non est idem quod--quid--est cum eo cuius est, - nee mi- rum, quia in 2 cap. d e c l a r a v i t quod nihil eorum est quod- quid--est nee definitio). APSVZBNY OQ(yµu) 1 motores] mores O* 2 aliquid ante in V 3 vel] add. ut V I se om. O* I hoc A Y I sine] cum Z I aliquo om. Q I alio om.YO 4 contrahente] add. illud Y I talis om. V I perfecta] summa YQ 5 primi] Dei Y 6 eis] his NQ I eis - sunt] conceptis SVB 6-7 quod-quid rei est idem = SN quod- (quid- VZY ) quid-est (e . om. P*ZB) rei e .i. (e. i. ] i. e. VB) rell. edd. 7 cum eo] ei Y I quod 1 om . SVBO I quod-] quid- VZYO I -quid 2 ] add. est AO 8-9 et 1 se om . P�s 8 et 2 om . O* 1 0 eo] eodem VYQ I 9 et 1 om . V I non om. Q I et 2 om. o� sibi om . P* 1 1 arguit in] a. Q om . V I in - VII] 7 cap. in 3 Y in 3 articulo O' cap. 7 1 1 - 1 2 quod- . . . quod-] quid- . . . quid- Z I dicitur] add . de N.! Q 0 2 I et om. AVB 2 1 2 singulari N Q I substantia in corr . 0 2 I quod-quid-est] illud quod- (q . ] quid- 0*) quid 0 illud quod Y Q 1 3 Quod- 1 ] Quid- ZOQ I autem] add. rei YOQ I quod2 ] quo VN2 O I primo] ante res OQ potentia ante res Y I est 3 ] add. ( = rep .) illud quod primo res est Q 1 3 - 1 5 cuius - ideo om. PZ 14 est 1 om. V I quod-quid-est om. Q I quid- om . Y I est 2 ] add . primo illius est (e . om. O�) cuius est (add. ulterius quod-quid-est 0) et ideo cuius est YO I illi] ante idem B sibi O 1 5 illi 1 ] illius YO I idem] post est 1 Q id post est1 Y om. 0 16 et] quod Y OQ om. V I cap . om. A 1 7 quod] quid Z I quid] quidem S I est 2 om. Q 1 7- 1 9 cum - -est om. P� 1 7 nee] non (add . est Q) YOQ 18 in om. Q I 2) post cap. Q 3 VB nullo (!) 0 I declarat VY I quod- 2 ] quid- Z 1 9 -est om. P�Z F ro- z 2 ARISTOT . , Metaph . VII t. 20 (Z c. 6 , 103 1a 1 7- 1 8): « Singulum enim non aliud vide tur esse a suimet substantia , et ' quod quid erat esse ' dicitur singuli substantia ii , z 6 - z 7 Ibidem (p. 103 la 1 9-2 1 ) : u In dictis itaque secundum accidens , vidcbitur utique diversum esse , ut albus hom*o [videtur ] alterum et albo homini esse ». z8- z 9 lb. t. 1 1 - 1 4 (c . 4 , 1 029b 1 2- 1030a 1 7 ) . T

subintellige: prim us motor .

Cf. supra n. 1 3 3 .

4 92

0RDINATIO

DIST .

PARS

5,6

Habens autem quod--quid--est, potest intelligi vel ipsa natura, cuius est primo quod--quid--est, - vel suppositum naturae, cuius est per se, licet non primo . Primo modo quod--quid--est, tam in materialibus quam in immaterialibus, est idem cum eo cuius est, etiam primo, quia primo habet quod--quid--est. Secundo modo, s habens non est idem, quando includit aliquam entitatem extra ra- tionem suae quiditatis ; tune enim non est idem cum quod--quid- est primo, quia quod --quid--est non est eius primo, pro eo quod habens includit entitatem aliquam extra rationem eius quod est 10 quod--quid primo. 206 Ad propositum igitur P h i 1 o s o p h i dico quod in non con -ceptis cum materia (hoc est non cum entitate individuali contra-hente quiditatem), idem est primo quod--quid--est cum eo cuius est, quia ' tale ' cuius est, nullam rationem habet extra rationem eius quod est quod--quid--est ; in conceptis autem cum materia (hoc 1 s est cum entitate individuali contrahente quiditatem), non est idem primo quod--quid--est et illud cuius est, quia sic conceptum primum non haberet quod--quid--est ex se sed tantum per partem, scilicet per naturam quae contrahitur per illam entitatem individualem. 207 Non igitur ex isto habetur quod materia quae est altera pars 20 compositi, sit extra rationem per se quiditatis, - immo materia vere pertinet ad quiditatem, et species (et habens formam in uni--

205

APSVZBNYOQ(yµu) 1 quod-] quid- Z 2 quod-] quid- Z I quod-quid-est om. Q I -est 2 om. S I vel] add . ipsum V 3 quod-] quid- ZN 4 in om. Y I immaterialibus] non mat . V I est1 om. Y 1 5 etiam] post primo Z et ABY I quod-] quid- Z I quod-quid-est om . V I -est = APZN edd. 6 habens] add . quod-quid-est V I non - quando] quod scilicet Q 7 tune enim] quod PZ 8 est 1 in praem . quia Y om . Q I tune - idem in ras . 0 2 I cum om. A I quod-] quid- Z 2 1 corr. 0 I primo om. ASVY I quia quod-quid-est = NO edd . quia AB quod SY quia quidquid-est rell . (om. Y) I quod 2 om. 0 9 habens] add . illud N;i YOQ I aliquam] ante entitatem PZ aliam V I quod est om. V 10 quod-quid] quid-quid Z quid Y add. est AV 1 1 Ad - dico] Dico igitur ad propositionem Philosophi Q I propositionem A I Philosophi] Aristotelis VBN 1 1 - 1 2 non conceptis = V n. constitutis (n . c . ] c. n. Q c. BY ) rel l . edd . 1 2 cum] sine B I individuali] indivisibili ZY 1 3 primo] post quid- 0 post -est 2 Y I quod-] 2 15 quod-] quid- Z I quod-quid quid- Z 14 quia - est om. P� I habet] includit YOQ 1 5 - 1 6 hoc est] non V 16 ente N* I individua est om . V I conceptis] constitutis N2 0Q 1 7 quod li] indivisibili Z I quiditatem] add. in materia BO*Q I est 2 om. N* I idem om. Z quid-est] quidqu id Z I et illud] cum eo ZN I conceptum om . Y 18 haberet] habet PZNQ habetur et Y I quod-] quid- Z I ex se] ante quod- ZN rep. ante quod- P� om . B 1 9 qua AYO* I contrahitur] contrahatur S add. scilicet AYO I illam] istam Y ilia N 20 Non post isto Q I isto] illo VO I habetur om. Y I altera om . Y 2 1 rationem per se] p . se r . Z I material post vere (22) V om . YO 22 et 1 ] sed AN I et 2 ] spat . vac , Y om. Q

[2 1 ]

[22]

4 93

PRINCIPI O I NDIVIDUATIONIS

versali) habet primo quod--quid--est et primo est idem sibi ; et ideo non sequitur quod materia quae est altera pars compositi, sit in- dividuans, sed tantum sequitur de materia quae est entitas con- trahens quiditatem, quod concessi 1 • Utrum auten1 carentia mate-s riae quae est altera pars, inferat carentiam huiusmodi en ti tatis individualis secundum P h i 1 o s o p h u 1n , de hoc in sequente quae- stione 2 • Ad illud P h i 1 o s o p h i quod 'generans generat aliud propter 208 materiam ' 3 , dico quod intentio P h i 1 o s o p h i ibi est quod ideae 1 0 non sunt necessariae ad generationem, quia tam distinctio gene- rantis a genito quam assimilatio geniti cum generante (quae duo requiruntur ad generationem univocam) possunt haberi sine ideis. Agens enim particulare habet ex forma sua uncle assin1ilet sibi passum, et generans genitum, - et ex materia habet quod sit di-i s stinctum a genito: non principaliter, licet tamen necessario sequa- tur quod distinguitur per materiam a genito, quia materiam non suam sed aliam perfi.cit per formam terminantem generationem (sua enim 4 iam perfecta est forma) ; et ex hoc quod assimilat per formam, perfi.cit aliam materiam quam suam, et ita sua est alia ab 20 illa quae privatur forma tali. Cuiuscumque autem est alia materia, ex quo materia est pars essentialis rei, ipsum est aliud ab eo . Dico tune quod assimilationis (vel similitudinis) principalis ra-- 209 tio est ipsa forma inter generans et genitum, et hoc non secundum APSVZBNYOQ(yµu) 1 quod-] quid- Z I est 2 om. Y 2 altera pars] p . a . Y I s it] add . in S 3 sed] et P* I de] quod SV I quae est] in corr. 0 2 dicta (add . quod A) s it ASV I entitas om . B 4 quidita tem om . PZY I quod] et hoc V 5 pars] add. co mpositi ZN .! I huiusmodi = PVNO huius rell . edd. 6-7 sequente quaestione] q. s . Y 8 illud] aliud O I Philosophi] Aristotelis Y I quod om. Q 9 intentio] intellectus V I Philosophi] Aristotelis VB I ibi est] e . i . YO 1 0 ad] propter Z J tamen Y 10- 1 1 gignentis Y 1 1 genito] generato O J qua m] quod etiam Q I assimilatio in corr. 0 2 I geniti] generati Z I cum generante] ad generantem V 1 2 univocam] unicam O 13 enim] autem A I habet post sua YO I assimilet] ass imilat Y assimilaret V assimilent S 1 4 genitum] et generatum Z 1 5 generante Y I ta men om . V 1 5 - 1 6 necessario sequatur] s. n. YO 16 distinguatur Y I generante Y 17 aliam] aliqua m O 18 sua enim = A SV materia e . s . Q s . e . materia (e . m . in ras. 0 2 ) rell . edd . I forma om. O* I ex] per A I quod] quia A om . N ! J assimilant S 1 9 materiam post suam Y J est alia] a . e . Y I alia] aliqua O 20 i lia] ista Y ipsa O I autem] add . rei V alia materia] m. a. Q 2 1 rei] add . et V 2 2-23 Dico - genitum] Dico igitur tune quod principalis ratio assimilationis inter generans et g . est ipsa forma Q 23 est ante principalis (22) V J

T 1 Cf. supra n . 206 . materia enim generantis .

Cf. infra n . 2 3 8 -2 3 9 .

Cf. supra n . 1 3 2 .

i d est:

494

0RDI NATI O

DIST .

PARS

5,6

unitatem et identitatem individualem ' in quantum forma haec ', sed secundum. unitaten1 et identitatem illam minorem ' in quan- tum forma est ', et secundum hoc est ratio generandi ; forma etiam est principalior ratio distinctionis quam materia, quia sicut forma est principalius quo 'compositum ' .est , quam materia, ita est prin-- s cipalius quo ' compositum ' est unum, et per consequens in se in- distinctum et ab alio distinctum. 2 10 Appropriate tamen (distinguendo ' assimilativum ' contra 'di-stinctivum ') forma est assimilativa, ita quod non materia proprie, quia non est qualitas substantialis vel accidentalis ; materia autem 1 0 est distinctiva (appropriate loquendo), quia necessario - ex hoc quad est carens forma - distinguit ab illa materia quae praehabet formam, et ita compositum a composito. 211 Potest etiam alio modo compositum intelligi ' aliud propter materiam ', sicut propter causarn alietatis praeexsistentem: forma 1s enim geniti licet sit causa alietatis in composito principalior quam materia, non tamen est causa praeexsistens huius alietatis, sed ma- teria, - et hoc, quia ipsa praeexsistit privata ; et ideo non potest esse eadem cum materia informata . APSVZBNYOQ(yµu) 1 et identitatem om . Q et = A vel rell . edd . identitatem] entitatem N individualem] ante identitatem V individuantem Y individua est O* om . A ! 2 et] vel YO illam] nam Y 3-5 et - est1 om . B !I: 3 est 2 ante secundum A I ratio illam minorem rep . ante in ( 1 ) A .,. 4 est om . YOQ I sicut om. S om. 0 !1: I etiam] et PZB� aute m YO 5 est 1 ] add . illud YOQ 5 est 3 ] post principalius (5 -6) P�Z et VO 5-6 quam - est om . P !I: 6 compositum om. Y I 7 et om . A I d istinctum ante ab Q 8 Approper] add . se O 6-7 distinctum P*V priate] Appropriante S a proprietate YO 9 forma - assimilativa om . Q 9- 1 1 ita distinctiva rep . Y 9 materia proprie] p . m . Q 10 aequalitas (etiam in textu rep . ) Y I sub stantialis vel accidental is] a . v . s . Q 1 1 est] post distinctiva B* om. Z distinctiva] assimilativa (etiam in textu. rep . Y) SY appropriate] a proprietate YO 12 est om. VO est carens] caret YQ distinguitur AVN 2Q illa] ista Y praehabet] prohibet Y 1 3 compositum] compositionem O 14 compositum] ante alio V post intelligi Q 1 6 principalior] prin17 praeexsistens - alietatis] a. p. Q I huiusmodi PBNY 18 ipsa] cipaliter et p. PZ materia Q om . Z ideo om . PZ 19 cum] omni 0

PRINCIPIO INDIVIDUATI ONIS

495

[QUAESTIO 7 UTRUM SIT POSSI BILE PLU RES AN G ELOS ESSE IN EADEM SPECIE

[ Q. 7 ) [ 1]

Septimo et ultimo circa istam materiam quaero utrum sit pos-- 212 si bile plures angelos esse in eadem specie 1 . Quod non: 213 Quia P h i l o s o p h u s VII Metaphysicae cap. ' De partibus de- fi.nitionis ', in fine, dicit quad 'in his quae sunt sine materia, idem est quod--quid--est et illud cuius est ' 2 ; ergo cum angelus sit sine materia, quod--quid eius est idem ipsi angelo. Igitur impossibile est angelum distingui ab angelo nisi quod--quid eius distinguatur a quod--quid alterius angeli ; igitur non potest esse distinctio indi- viduorum in angelis sub eodem quod--quid--est . Praeterea, A v i c e n n a IX Metaphysicae ponit ordinem intelli-- 214 gentiarum, ubi videtur velle quod intelligentia inferior producitur a superiore quasi ipsam creante ; ista autem causalitas non est in aliquo respectu alterius 3 eiusdem speciei . Praeterea, arguo per rationem: omnis differentia formalis est 215 APSVZBNY OQ(yµu) 4 adnot . Quaestio 7 A1V 1 B 1 N1 I Septimo - quaero] Ultimo et septimo (et s . om. AO) quaero quantum ad istam (i. ] illam 0) A YO I Septimo - utrum] Circa septimum, utrum scilicet Q I istam materiam] m . i . (i.] illam S) SVBN 5 specie] add . arguitur Q 7 Philosophus] post dicit (8) Q Aristoteles VB 9 quod- - illud] quidquid est cum eo Z I illud] id Y om. Q 10 quod-] quid- Z I - quid] add . est VBYOQ I est idem] i. e. V I ipsi angelo] sibi Z I incom possibile SB 1 1 nisi - eius rep . ante lgitur ( 1 0) Q I quod-] quid- Z I -quid] add. est VBYQ I eiusJ est in textu rep . Q add . est AO* I distinguitur S 1 2 a] ad O I quod-quid = P SN quocumque Y quid-quid-est Z quod- quid-est re l l . edd . I alteri V I angeli om. YQ 1 3 in eodemJ manente N�0 2 (in corr. )Q sub N' I quod-J quid- Z I est] add . idem 0 2 1 4 Praeterea] Item A 15 videtur vel le] v. vid. B I intellectus AV I inferiorum S I producatur A 16 ipsum Y / creante = SO edd . creando A causantem Q causante re l l . I ista] illa SYO om. Q I autem causalitas] c. a . Q c. AO I non om. Y 1 7 respectu = AYOQ edd . I alterius = SB edd. altero PZN I speciei] in specie Q om. N� 1 8 Praeterea] Item A / arguo - rationem] ratione sic Q I rationem] idem Y F 7-9 ARISTOT . , Metap h . VII t. 4 1 (Z c . 1 1 , 1 03 7a 32- 1037b 5 ) ; textus cf. supra ad p. 45 9 , ro-460, 2 r 4 - r 6 AVICENNA , Metap h . I X c . 4 (f. 1 04vb- 1 05rb) . 2 T 1 Cf. DuNS ScoTus , Lec tura II d. 3 pars 1 q. 7 ; Rep . II A d. 3 pars I q . un . Cf. su3 pra n. 1 3 3 . 1 8 2. 204. Loco > , 2 scil. 'ergo omne corpus sempiternum est unum numero in specie ' .

[ PARS SECUNDA

DE COGNITIONE ANGELORUM QUAESTIO 1 UTRUM ANG ELU S POSSET S E C O G N O SCERE PER ESSENTIAM SUAM

[ Q.

[ 11

Circa cognitionem angelorum quaero a utrum angelus posset se 255 cognoscere per essentiam , ita quod essentia sua sit ratio cognoscendi se sine aliquo repraesentante praecedente actum naturaliter 1 • Quod non:

Quia hoc non esset nisi quia eius essentia est intelligibilis et praesens ipsi intellectui ; sed anima nostra est actu intelligibilis et actualiter sibi praesens , secundum A u g u s t i n u m in multis lo-11

Loco Circa - quaero textus interpolatus: Circa secundum principale, scili cet cognitionem angeloru�, quaeruntur quattuor: primo, utrum angelus possit cognoscere se per essentiam suam tamquam per rationem cognoscendi, sine aliquo repraesentante praecedente actum naturaliter; secundo, utrum angelus habeat notitiam naturalem distinctam essentiae divinae; tertio, utrum ad hoc quod angelus distincte cognoscat quiditates creatas alias a se, requiratur neces sario quod habeat proprias et distinctas rationes cognoscendi eas; quarto, utrum angeli possint proficere accipiendo cognitionem a rebus 2 • APSVZBNYOQ(yµu) 5 et 1 2- 1 9: Circa - quaero (5) = APSVZBNYO edd . Circa 5 adnot . Quaestio 8 A1V1B1N1 secundum ( 1 2) - rebus ( 19) Q 5 Circa] praem. Octavo SBN I quaero rep . B I utrum om. S* 5 - 7 utrum - se] Circa primum, u. scilicet angelus possit cognoscere se per essentiam suam tam quam per rationem cognoscendi Q 5 possit Y 5 - 6 se - essentiam] per e. suam se cognoscere B 6 ita] id est N' suam ita N� praem . suam VY I essentia sua] s. e. A 7 se] sibi ante ratio (6) V om. NO I aliquo repraesentante] alio praesentante Q. I actum naturaliter] n. a. Z add . arguitur Q 8 non] add . arguitur O 9 quia - intelligibilis] eius esse esset intelligibile Y I est] esset V add. actu Q. 10 ipsi om. Q 1 1 actu YQ I actualiter praesens] p. ipsi intellectui a. Z I sibi] ipsi intellectui N I Augustinum] add . XIV Trinitatis (Trin. ] De Trinitate P) cap. 8 PZN I multis] pluribus (post locis , 1 1 -p . 5 1 8, 1 0) YO F I I AucusT. , De Trin. VIII c . 6 n. 9 (PL 42, 953): « Quid enim tam intime scitur, seque ipsum esse sentit, quam id quo etiam cetera sentiuntur, id est ipse animus ? » ; IX c. 3 n. 3 (col. 962-963): « Mens ergo ipsa , sicut corporearum rerum notitias per sensus corporis colligit , sic 2 In hac T 1 Cf. DuNs ScoTus , Lectura II d. 3 pars 2 q . 1 ; Rep. II A d. 3 pars 2 q. 2. secunda parte distinctionis tertiae Scotus quaerit de tribus tantum quaestionibus praedictis, de quibus etiam in Lectura quaesivit ; de quarta autem, interpolata, cf. infra p. 603 nota 2 .

256

518

ORDINATIO

II DIST . 3

PARS

cis ; igitur ipsa esset ratio intelligendi se ipsam respectu su1 1psius. Sed hoc est contra P h i l o s o p h u m III De anima , qui vult quad 'anima intelligit se sicut et alia ', et quad « nihil est eorum quae sunt, ante intelligere », et quad 'non possit se intelligere aliis non s intellectis '. 25 7 Praeterea, essentia angeli est singularis ; ' singulare ' non est per se intelligibile, nee per se ratio intelligendi ; igitur etc. 1 • 258 Praeterea, omnem cognitivam potentiam oportet, secundum se, denudari ab illo quod est ratio cognoscendi ; sed angelus, in quan-tum cognitivus est , non denudatur ab essentia sua ; igitur essentia 10 sua non est sibi ratio cognoscendi se ipsum. 259 Probatio maioris : tum per P h i l o s o p h u m II De anima oportet oculum esse extra omnem colorem, ad hoc ut omnem co-APSVZBNYOQ(yµu) 1 erit N 2 Philosophum om. P I qui] ubi VQ 3 et 1 om. VBN I quod om. PZ I 2 eorum] illorum O 4 potest N YQ I se intelligere] i. se Y 6 Praeterea] Item A semper p ! I singularis] singulare SO I singulare = PZYO et s . A s . autem rell . edd. 7 intelligibile in 8 Praeterea] Item A I corr. P2 I intelligibile - se 2 om. YOQ I nee - se 2 om. P I etc. om . Q cognitivam potentiam] p. (add. etiam V) c . VBNQ 9 illo] isto Y 1 0 cognoscibile A I est om . YQ I ab - sua] a s. essentia Q I sua om. Y 1 1 cognosce�di] c. et intelligendi Q intelligendi et c. YO I ipsam SVBNQ 12 per] quia (om. YO) secundum VYO I per - anima] ex II De a. , ubi dicit Philosophus Q I II De anima om. A 13 oportet] add . inquit SVBNY I ut] quod AVBN incorporearum per semet ipsam ; ergo et semet ipsam per se ipsam novit , quoniam est incorporea » ; c. 4 n. 4 et n. 7 (col. 963. 964) ; c. 5 n . 8 et c . 6 n . 9 (col. 965 ) ; c . 1 2 n. 1 8 (col. 970 ) ; X c. 3 n . 5 (col. 975 - 976): « Cur ergo , cum alias mentes novit , se non novit , cum se ipsa nihil sibi possit esse praesentius ? » etc. ; c. 4 n. 6 (col. 976-977 ) ; c . 7 n. 10 (col . 979) : « Quid tarn menti adest quam ipsa mens ? » ; c. 8 - 1 0 n . 1 1 - 1 6 (col. 979-982); c. 1 2 n . 1 9 (col. 984): « Mentem quippe ipsam in memoria et intelligentia et voluntate suimet ipsius talem reperiebamus , ut quoniam semper se nosse semperque se ipsam velle comprehendebatur , simul etiam sernper sui rneminisse semperque se ipsarn intelligere et amare comprehenderetur » ; XIV c . 4 n . 6-7 (col. 1040): « Quae in superioribus libris - et maxime in X - de anirna humana vel mente diximus , si lectoris vel memoria teneantur atque recolantur. . . , non hie desiderabit prolixiorem . . . sermonem . . . Nihil enim tam novit mens quarn id quod sibi praesto est , nee menti magis quidquam praesto est quam ipsa sibi ». F 2-5 ARISTOT. , De an . III t . 1 3 (I' c. 4, 429b 26-29): « Amplius autem , si intelligibilis et ipse: aut enirn aliis inerit intellectus , si non secundum aliud ipse intelligibilis est (unum autem aliquid , intelligibile est specie) ; si autem sit mixtum aliquid, habebit quod facit intelligibilem ipsum sicut alia »; t. 5 (p. 429a 2 1 -24): J

fere omnes

[2 1 ]

DE CO GNITI ONE ANGELORUM

60 1

talitas est perfectionis (ut limpiditatis et intensionis) , - non autem quod una ratio sit alicui ratio cognoscendi plura quam alii , quia hoc est aequale in omni intellectu fi.nito quod quilibet respectu plu- rium cognoscendorum requirit proprias rationes. s Cum arguitur secundo quod ' prima sunt propinquiora primo ' 1 , 409 concedo ; sed non oportet in hoc esse propinquiora 'quod per pau- ciora ' , sed quia possunt limpidius cognoscere 2 ; in hoc enim est per se propinquitas perfectionis , et non in altero , si esset. Perfectior enin1 est intellectus simpliciter , qui limpidius cognoscit: nihil autem 10 deperit sibi si per aliud et aliud cognoscat , si tamen limpidius cogno- scat ; si enim per idem cognosceret et non limpidius cognosceret , non perfectius cognosceret , . - quod est falsum. In ista enim limpi- ditate est per se propinquitas , non autem in paucitate rationum cognoscendi , quia - absolute - hoc non est in natura alicuius ratio-is nis creatae quod una sit plurium. Et per hoc patet ad illud argumentum quod factum est de inge-- 410 niosiore , quod cognoscit per pauciora etc. 3 : falsum est , sed tot species habet cognoscibilium quot et tardior ; tamen clarius per illud cognoscit obiecta et citius utitur eis , componendo hoc obiectum zo cum illo et discurrendo ab uno cognito ad aliud. Sed ex limpiditate APSVZBNY OQ(yµu) l est om. P* I limpiditatis et] simplicitatis vel limp . et A limpiditas V I intensionis] intentio nis vel intellectionis A add . intellectionis Y I autem om . V 2 alicui] uni YOQ I alicui ratio] aliter rationi B 3 aequale] essentiale O I quod] quia AQ I quaelibet ASO* I respectu] add . prolis Y 4 requirat V I proprias] primas Q 5 arguitur] arguit Y arguis O I sint PZB 6 in hoc esse] ea e . in hoc A add . quia per Y add . per O I quod] ergo Y 7 possunt] post cognoscere A potest OQ I cognoscit Q 7-9 in - cognoscit om . O 2Q 8 propinquitas - et] perfectionis p . sed V I altera SVO *(sed pro O cf. ad 7 -9) I Perfectior] Perfectio Y Forma N 9 enim est] est en . PZBN I est - qui] simpliciter e. quae Y I sim pliciter] ante intellectus S simplicior N add . primus PZB 9- 1 1 nihil - cognoscat om . Y 1 0 si 1 o m . N* I cognoscit V I si 2 ] et Q 1 1 cognosceret 1 ] cognoscat P* I et om. SV I cogno sceret 2 o m . Q 1 1 - 1 2 cognosceret , non] sive SV 1 2 non - cognosceret om . Z I est falsum] f. e. A YO I ista] illa SV 1 3 paucitate] add . minorum O I rationum ] numerorum rationem Y 1 4 hoc om . P* I esset V I natural ratione YOQ 1 5 creata PZB 1 6 patet] apparet AO factum] falsum PZB I est] fuit Y 16- 1 7 ingeniosiore] ingeniositate YO ingenialitate S ingenerabilitate Q i. et tardiore et (et om. A edd . ) rell . edd . 1 7 quod] et Q I cognoscit = A cognoscere rell . cognosceret edd . I per om. YO 18 habet] post cogno scibilium Q om . S add . ingeniosior APZBN I cognitionum A I tardius SVYOQ I clarius] in ras . N 2 tardius ZB tardior P 1 8 - 1 9 per - obiecta ] cognoscit p. illa o. V 19 obiecta o m . A I hoc obiectum] o. h . Z 20 et om . V I uno] illo O* I cognito] add . et P*Z I ad] in Y I Sed] add . si N I ex om . Y J

2 id est: 'sed quia prima (seu priora , vel - iuxta Thomam T 1 Cf. supra n . 364 . 3 Cf. supra p. 5 7 7 , 9- 1 3 . superiora) possunt limpidius cognoscere quam inferiora ' etc .

602

0RDINATIO

DIST .

PARS

maiore et velocitate non potest concludi quod per pauciores ratio- nes intelligat ; sic in proposito a . 41 1 Ad ultin1um ' pro ista opinione ' 1 , dico quod non est una species in sensu, imaginatione et intellectu, sed alia et alia ; nee ex hoc solum quod est in subiecto immaterialiore � repraesentat universalius, quia s si - per impossibile - illa species quae est in sensu, esset in phanta-sia (vel ilia quae est in phantasia, esset in intellectu), non repraesen-taret perfectius (neque secundum quiditatem, neque secundum in- tensionem), quod scilicet esset propria ratio plurium. Non ergo ex sola immaterialitate vel maiore actualitate recipientis potest con-- 1 0 cludi maior actualitas speciei receptae in repraesentando, sed tantum erit hoc ex natura ipsius speciei in se. 412 Tamen istae condiciones specierum receptarum proportionantur receptivis (iuxta illud B o e t h i i ' receptum est in recipiente per mo-Sequitur textus interpolatus: Ad illud quod fuit ibi dictum de auctoritate auctoris ' De causis ' 2 , non est curandum; uncle dicendum quod auctoritas ha- bet intelligi de causa simpliciter prima, non de aliqua intermedia, quia licet plus possit quam causa secunda (quia includit earn), quia tamen non includit earn eminenter secundum totam entitatem suam (quia sic solum Deus includit omnia), sic nee secundum totam virtutem suam activam, quia non secundum virtutem repraesentativam qua potest repraesentare obiectum intelligibile, quod non potest corpus. a

APSVZBNYOQ(yµu) 1 potest] possunt V add . per hoc Ni I concludi] 1-2 non - proposito om . YO :!: Q concedi 0� quod] quia S 2 sic in ras . P 2 sic in proposito om . 0� 3 ista] ilia SVO 1 4 imagine VN*YO et ] add . in O 5 subiecto] add . etiam P*ZB repraesentat] repugnat A 7 vel] et Q est] esset NO \ non] nisi S om . O* 7-8 repraesentaret] repugnaret Y 8 neque 1 - quiditatem rep . V quiditatem] quantitatem vel q . A quantitatem O 9 quod] quia B I quod scilicet] sc. q. Q quare s i V I propria om. Q 10- 1 1 concludi] concedi V add . etiam YO 1 1 praesentando O 1 1- 1 2 tantum erit hoc = VYO t. esset h . A t . h . S t . h . (h . t . Q edd . ) e . rel l . edd . 1 2 ipsius = AYOQ edd . 1 3 Tamen] add. receptiI istae] i llae SVO I receptae Q \ proportionantur] proportionentur O* proportionali ve ter V 15-22 Ad - corpus = PZBN Ad ( 1 5 ) - curandum ( 1 6) O'Q Ad ( 15) - interme dia ( 1 7 ) 0 2 rel l . edd . ; 'IT text. sign . Extra Na 15 quod om. P* fuit ibi dictumJ f. d . i . AY d . f . i . Q f. (om . 0 1 ) d . est i . 0 16 uncle] add . est Y uncle - auctoritas] et etiam 0� auctoritas] auctoritates B 17 simpliciter in ras . P 2 prima] add . et V non] add . enim PZ non - intermedia] tantum 0 1 aliqua] alia VB 18 posset N quia 2 ] quod post ta men N 2 2 quia - eam om. B suam om . P� 19 tota m om . Z 20 suam - virtutem 2 om.. P ? 2 1 repraesentativam ] reprehensivam Z I qua in corr. P2

o�

I I I

F 14 BoETHIUS , De consol . philos . V prosa 4 (PL 63 , 848-850): « O mne enim quod cogno scitur , non secundum sui vim , sed secundum cognoscentium potius comprehenditur facul tatem . . . lpsum quoque hominem aliter sensus , aliter imaginatio , aliter ratio , aliter intelligentia T

1 Cf. supra n . 365 .

Cf. supra p . 5 70 , 18-20.

[2 2]

DE C O GNITIONE AN GELORUM

603

dum recipientis ' etc.), - sed absolute, sicut nulla 'essentia recipiens ' est universalis respee tu omnium essentiarum (neque etiam perfecte continens omnem aliam essentiam a se), ita nee aliquid ' receptum in eo ' 1 potest esse ratio universalis repraesentandi omnia alia per-s fecte ; sed talis ' universalis repraesentatio ' praecise potest competere essentiae divinae (infinite et eminenter), et nulli alteri 2 • APSVZBNYOQ(yµu) 2 neque = ASO ita Y nee rel l . edd . 3 aliam] 1 5ed] igitur post absolute Y I esse V aliqua m O * I se] add . et Z I nee] non O I aliquod Y I receptivum V 4 ea Q I alia] aliqua 0 5 repraesentatio) add . perfecte et Y I potest competere] c . p . YQ 6 divinae] add . et PZB I et nulli alteri = A et n . alii sic Y et (om . PSZBN) n . autem (a . om . VOQ edd.) alii (alteri VOQ edd . ) essentiae s ic (sic om . 0 edd . ) rel l . edd . contuetur: sensus enim fi.guram in subiecta materia constitutam , imaginatio vero solam sine ma• teria iudicat fi.guram ; ratio vero hanc quoque transcendit , speciemque ipsam quae singularibus inest , universali consideratione perpendit. Intelligentiae vero celsior oculus exsistit: supergressa namque universitatis amb itum , ipsam illam simplicem formam pura mentis acie contuetur » etc . Cf. RoGERUS BACON , Quaestiones supra librum 'De causis ' q . circa pro p . 1 2 arg. 1 (ed . STEELE 66): « . . . dicit Boethius V ' De consolatione ' , quod 'omne quod cognoscitur, cognoscitur secundum facultatem cognoscentis et non rei cognitae ' , et ita cognitum recipitur in cognoscente secundum facultatem vel modum ips ius cognoscentis ; sed quae ratio est de uno recipiente , et de alio » ; ib . in corp . (p . 67): « . . . si secundo modo , tune quod recipitur in aliquo , recipitur per modum e t possibilitatem e t exigentiam recipientis » ; Liber d e causis expositio prop . 10 (p . 1 7 1 ) : « [Intelligentiae secundae ] non possunt recipere illas formas [intelligentiarum universalium ] . . . nisi per modum secundum quern possunt recipere eas . . . Et similiter , aliqua ex rebus non recipit quod est supra earn , nisi per modum secundum quern potest recipere ipsum , non per modum secundum quern est res recepta » . 2 T 1 scil . in recipiente . Post « alteri » in Qu sequitur quaestio interpolata « Utrum angeli possint proficere accipiendo cognitionem a rebus » , quam etiam codex Y tradit infra d. 1 2 q. 1 . Quaestio nunc ad verbum nunc satis libere conflata est ex Rep . II B d . 1 1 q . 2 (cod . Patav. Anton . 1 75) et ex Additiones magnae II d . 1 1 q. 1 (ex. gr. iuxta cod . Oxon . Merton . 87) vel d . 1 0 q . 1 (ex gr . iuxta cod . Vat . lat. 876) .

APPENDIX

fL I B E R S E C U N D U S DISTINCTIO PRI MA QuAESTIO PRIMA

3, 14 -- quod cc philosophi 1 tantum ponebant in Deo intellectum simplicis s intelligentiae, qua intelligit se et omnia alia, et similiter voluntatem simpli- cem, qua placent sibi omnia secundum quod sunt bona in sua essentia. Talis autem intelligentia, cum hoc quod est naturalis , naturaliter se habet ad intel- lecta producenda et secundum unum determinatum modum, - et similiter est de voluntate concomitante talem simplicem apprehensionem; et idea ne-10 cesse habuerunt ponere quo

Opera Omnia, vol. 7: Ordinatio lib. 2 [PDF] - VDOC.TIPS (2024)

References